غیبت در ژاپن؛ توقف دو قرن حضور ایران در اکسپو
سوءمدیریت دولتمردان جمهوری اسلامی حدود دو قرن حضور پیوسته ایران را در «اکسپو»، یعنی از زمان صدراعظمی «امیرکبیر» متوقف کرده است.
روزشمار ستاد ملی جمهوری اسلامی در اکسپو ۲۰۲۵ اوزاکا ژاپن نشان می‌دهد که کمتر از ۱۰۰روز به برگزاری این نمایشگاه بین‌المللی باقی مانده است.
حالا اما خبرها حاکی از حضور نیافتن ایران در این گردهمایی بزرگ جهانی هستند. برخی رسانههای خارجی علت را مشکلات و محدودیت‌های مالی به دلیل خرج منابع و بودجه فراوان در سوریه می‌دانند. اما تعدادی دیگر مدعی هستند که دعوت از ایران برای شرکت در اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن، دیرتر از معمول بوده و غرفه مناسبی هم به ایران اختصاص نیافته است.
دولت «مسعود پزشکیان» با وجود داشتن وقت کافی، اقدامات لازم را برای شرکت ایران در اکسپوی ژاپن انجام نداده و یا از بخش خصوصی برای فراهم کردن امکان حضور در این رویداد بین‌المللی دعوت نکرده و به صورت یک جانبه، امکان شرکت در این نمایشگاه بزرگ را از آن‌ها گرفته است.
اکسپو ژاپن از ۲۴ فروردین تا ۲۱مهر ۱۴۰۴ با موضوع «طراحی جامعه آینده برای زندگی بشر» برگزار خواهد شد. سه موضوع «نجات زندگی بشر»، «توانمندسازی زندگی بشر» و «پیوند زندگی بشر» نیز به عنوان عناوین فرعی، بستری مناسب برای نمایش دستاوردها و نوآوری در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های سبز در این اکسپو فراهم خواهند کرد.
اکسپو و اهمیت شرکت در آن
اکسپو برگرفته از لغت «Exposition»، به معنای نمایشگاه، بعد از مسابقات جام جهانی و المپیک، مهم‌ترین رویداد بین‌المللی شناخته شده است؛ یک نمایشگاه شش ماهه که هر پنج سال یک بار به میزبانی یک کشور برگزار می‌شود.
اکسپو یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین رویدادهای بین‌المللی است که در آن از کشورهای جهان دعوت می‌شود تا آخرین دستاوردهای علمی، فناوری، نوآوری و تولیدات داخلی خود را در جایگاه‌های مخصوص خود به نمایش بگذارند.
این رویداد، فرصت همکاری با کشور میزبان و سایر کشورها را به شرکت‌کنندگان می‌دهد تا با تبلیغ آخرین دستاوردهای خود در آن، در جهت تقویت وجهه بین‌المللی، توسعه صادرات و یافتن فرصت برای ورود به مبادلات اقتصادی و معادلات جهانی گام بردارند.
تاریخچه حضور ایران در اکسپو
اولین اکسپو، پس از انقلاب صنعتی در سال ۱۸۵۱ میلادی، در یک سالن شیشه‌ای موسوم به «کاخ کریستال» (Crystal Palace) در لندن برگزار شد. این دوره برگزاری اکسپو مصادف بود با صدراعظمی امیرکبیر در دوران پادشاهی «ناصرالدین‌‌شاه قاجار». ایران در آن تاریخ با قدرت در این اکسپو شرکت کرد و از آن زمان، به شرکت‌کننده ثابت در این رویداد مهم بین‌المللی تبدیل شد.
آخرین این حضور، اکسپو دبی در سال ۲۰۲۱ بود؛ ظهوری که البته با نقدهای فراوان روبه‌رو شد.
حالا اما بعد از ۱۷۴ سال حضور پیوسته، دولت چهاردهم شرکت ایران در اکسپو ژاپن را منتفی اعلام کرده است.
«فاطمه مهاجرانی»، سخن‌گوی دولت اعلام کرد: «در نتیجه بررسی‌های داخلی و محدودیت‌های موجود، تصمیم بر انصراف از شرکت در اکسپوی ژاپن گرفته شد.»
درباره علت غیبت ایران چه می‌گویند؟
اعلام تصمیم دولت پزشکیان بدون توضیح روشن، بر ابهام‌ها افزوده و برداشت‌ها و توصیف‌های متعددی از علت انصراف ایران در پی داشته است. تعدادی از رسانههای داخلی می‌گویند دولت از پس هزینه‌های حضور در اکسپوی ژاپن برنیامده است و منظور مهاجرانی از محدودیت را ناتوانی مالی می‌دانند؛ آن هم در حالی که بسیاری از کشورها برای حضور پرقدرت در این نمایشگاه و استفاده از ظرفیت‌های آن، سرمایه‌گذاری‌های میلیارد دلاری انجام می‌دهند.
روزنامه حکومتی «کیهان» اما محدودیت‌های مربوطه را شرایط سفت و سخت تحریم‌ها علیه ایران و باقی ماندن در فهرست کشورهای پرخطر مبادلات بانکی در «گروه اقدام مالی»، موسوم به «اف‌ای‌تی‌اف» می‌دانند و نه بی‌کفایتی دولتمردان.
«حسین سلاح‌ورزی»، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ژاپن مقصر عدم حضور ایران در اکسپو ژاپن را دولت سیزدهم می‌داند. به گفته او، وزارت فرهنگ و ارشاد در دولت سیزدهم مسوول انجام طراحی پاویون اکسپوی ژاپن بوده اما طراحی پاویون خیلی طول کشیده و پیچیدگی‌هایی پیدا کرده و در نهایت در موعد مقرر آماده نشده است: «ضمن این که مدل طراحی پاویون آن را گران و هزینه‌بر کرده بود و مبلغی بین ۲۰ میلیون تا ۳۰ میلیون دلار برای اجرای آن نیاز بود.»
سلاح‌ورزی تغییر دولت را هم عامل تشدید تاخیر در طراحی و اجرای پاویون عنوان می‌کند و تحریم ایران را مزید بر علت می‌داند.
«محمدصادق قنادزاده»، معاون سازمان توسعه تجارت ایران اما ژاپن را مقصر می‌داند: «ژاپن از دو سال گذشته از کشورهای مختلف برای حضور در اکسپو دعوت کرده بود که دعوت از ایران در حدود شش ماه گذشته صورت گرفت.»
او گفته است: «غرفه‌های مناسب برای شرکت در اکسپو توسط کشورهای مختلف انتخاب شده بودند و مکان و غرفه مناسب و درخور جایگاه ایران باقی نمانده بود. ضمن این که هنوز تبادلات مالی ایران به خاطر شرایط تحریمی با ژاپن درست نشده است.»
عده بسیاری اما این دلایل را غیرقابل قبول می‌دانند، چرا که برای برگزاری رویدادی مانند اکسپو، حدود دو سال پیش از تاریخ مقرر برنامه‌ریزی‌ها آغاز می‌شوند و اعلام انصراف، سه ماه مانده به تاریخ برگزاری، از نگاه تعداد زیادی، غیرقابل قبول و توجیه است.
جدال بخش خصوصی با دولت برای شرکت در اکسپو ۲۰۲۵
با وجود همه مشکلات اما فعالان اقتصادی به هیچ قیمتی حاضر به از دست دادن فرصتی طلایی حضور در ژاپن نیستند.
فعالان اقتصادی در اتاق بازرگانی و مسوولان این اتاق اعلام کردند که در صورت همکاری دولت، بخش خصوصی آماده است زمینه حضور ایران در اکسپو ۲۰۲۵ را فراهم کند.
اعضای اتاق مشترک ایران و ژاپن هم خواستار تجدیدنظر دولت در این باره هستند. آن‌ها علی‌رغم اعلام انصراف دولت از حضور در این دوره اکسپو، در نشست خود به بررسی راه‌های مشارکت بخش خصوصی در اکسپو ژاپن پرداخته‌اند.
«قدیر قیافه»، نایب‌رییس اتاق ایران با حضور در این نشست گفت: «در رویدادی با قدمتی نزدیک به ۲۰۰ سال، قرار است برای اولین بار حضور نداشته باشیم. این مساله نوعی رفتار ضد‌دیپلماسی و ضد‌توسعه است. همه باید تلاش کنیم که در این اجلاس حضور داشته باشیم، زیرا در این میان مساله برند ایران مطرح است.»
«بهرام شکوری»، رییس «کمیسیون معدن» اتاق ایران نیز گفت: «از خبر انصراف ایران برای حضور در اکسپو ۲۰۲۵ شوکه شدیم. متاسفانه دولت در رابطه با این تصمیم، با بخش‌خصوصی مشورت نکرده است.»
شکوری با تاکید بر این که عدم حضور در اکسپو، نوعی خودتحریمی است، گفت: «اتاق بازرگانی ایران آماده است تا به نمایندگی از دولت و مردم ایران، زمینه را برای حضور در این رویداد فراهم کند.»
مخالفین اما می‌گویند عدم حضور بهتر از حضور ضعیف است.
رییس سابق سازمان توسعه‌تجارت با اشاره به حضور ایران در دوره‌های گذشته اکسپو گفت: «عدم‌حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی بهتر از حضور بدون آمادگی است، زیرا حضور ضعیف باعث می‌شود که نظر بازدیدکنندگان نسبت به توانایی‌های ایران تحت‌تاثیر قرار گیرد؛ به‌عنوان مثال، به دلیل عدم آمادگی کافی، ایران در اکسپو دبی نتوانست حضور پرقدرتی داشته باشد. در چنین شرایطی، بازدیدکنندگان با مقایسه غرفه ایران با دیگر کشورها، نسبت به توانمندی‌های ایران نظر منفی پیدا می‌کردند.»
فرصتی که از دست رفت
با وجود تلاش‌های بخش خصوصی و اعتراضات فراوان، غیبت بزرگ ایران تا این تاریخ قطعی به نظر می‌رسد.
قطع حضور ۱۷۴ساله ایران در نمایشگاه‌های اکسپو در حالی رخ می‌دهد که با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و انزوای اقتصادی و ارتباطی کشور، این نمایشگاه می‌توانست به عنوان فرصتی کم‌نظیر برای گسترش تجارت خارجی و ارزآوری به کشور مغتنم شمرده شود؛ مجال و مهلتی نادر که این امکان را به تولیدکنندگان داخلی می‌داد تا با معرفی دستاوردها و تولیدات داخلی و جذب سرمایه‌گذاران و شرکای خارجی، مرهمی هرچند کوچک بر جراحت اقتصاد ایران گذارند.
اکسپو ژاپن فرصتی است تا همکاری‌های فناورانه و علمی خود را در زمینه‌هایی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر و کشاورزی هوشمند با کشورهای پیشرفته‌ای مانند ژاپن گسترش دهیم.
معرفی پروژه‌های زیرساختی و جاذبه‌های گردش‌گری در این نمایشگاه می‌توانست به جذب سرمایه‌گذار در صنعت و جلب توریست در گردش‌گری و در نهایت ورود ارز به کشور کمک قابل توجهی کند.
حالا اما حضوری که حتی در دوران جنگ و تحریم‌های شدید ادامه داشت، با تصمیم دولت چهاردهم به راحتی قطع شده است.
انصراف از حضور در اکسپو ژاپن در حالی رخ می‌دهد که تا کنون هزینه‌های هنگفتی برای شرکت ایران در این نمایشگاه خرج شده است؛ هزینه‌های سرسام‌آور سفر مدیران نمایشگاه‌های بین‌المللی به کشورهایی مانند فرانسه، کره جنوبی و ژاپن برای نهایی کردن حضور ایران در اکسپو، شرکت در پیش اجلاس تابستانه مشارکت‌کنندگان بین‌المللی اکسپو و امضا قرارداد بین مدیرعامل وقت «شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی» و نماینده عالی ایران در اکسپو ژاپن و دبیرکل «انجمن اکسپوی۲۰۲۵ ژاپن»، همچنین کمیسر ژنرال اکسپوی ۲۰۲۵ میلادی برای شرکت ایران در این رویداد.
حالا در فاصله ۱۰۰ روز مانده به اجلاس، بدون توجه به این هزینه‌های صرف شده، قراردادهایی که امضا کرده‌اند و قول و قرارهای رد و بدل شده و با چشم‌پوشی از منافع آشکار اقتصاد ایران، دولت چهاردهم اعلام می‌کند ایران قصد حضور در اکسپو را داشت اما به دلیل برخی محدودیت‌ها، تصمیم به عدم حضور گرفته شد!
موافقان و مخالفان حضور ایران در اکسپو ژاپن
تعداد قابل توجهی از کاربران فضای مجازی با اشاره به حضور ایران در اکسپو دبی، کلا شرکت ایران با شکل و وضعیت مشابه را در اکسپو، بی‌فایده و حتی شرم‌اور توصیف می‌کنند.
یک کاربر در شبکه اجتماعی «ایکس» به عنوان کسی که چند دوره از نمایشگاه اکسپو بازدید کرده، غرفه ایران را در اکسپو دبی، «فاجعه» و «شبیه یک مغازه زعفران و مخلفات فروشی» دانسته است.
کاربر دیگری نوشته است: «واقعا دردناک است، ایران از زمان قاجار در اکسپو شرکت داشته، در زمان پادشاهی پهلوی به اوج رسیدیم و در زمان جمهوری اسلامی حذف شدیم.»
آخرین حضور ایران در رویداد بین‌المللی اکسپو، در سال ۲۰۲۱ بود که مورد انتقادات پرشماری واقع شد؛ تا جایی که حتی حسین سلاح‌ورزی، رییس اتاق مشترک ایران و ژاپن حضور جمهوری اسلامی در نمایشگاه اکسپو دبی را اسباب آبروریزی برای کشور توصیف کرده است.
از حضور ضعیف و جزیره‌ای عمل کردن مدیران پاویون‌ها و شلختگی موجود در پاویون ایران تا تعدد مدیران و متولیان پاویون جمهوری اسلامی در دبی و حضور غیر ضروری افراد با هزینه‌های ماموریت، اقامت و اجاره‌‌های بالای آپارتمان‌ها از مواردی بودند که از چشمان منتقدان دور نماندند.
به باور منتقدان، این هزینه‌های غیرضروری می‌توانستند صرف تولید محتوای بیشتر برای غرفه‌های ایران در اکسپو دبی شوند.
وجود صندلی‌های پلاستیکی در بخش غذاهای سنتی و نمایش پیشرفت در پزشکی در حد فشارسنج و در نهایت، طراحی ضعیف غرفه ایران مواردی هستند که هنوز از خاطر بسیاری پاک نشده‌اند. در این میان اما هنوز هستند افرادی که به تغییر نظر دولت و استفاده از فرصت حضور در این نمایشگاه امیدوارند.
