صافولا بزرگترین سرمایه‌گذاری عربستان چرا ایران را ناگهان ترک کرد؟
بزرگترین سرمایه‌گذاری سعودی‌ها در ایران، گروه «صافولا» عربستان که بیش از ۵۰درصد بازار روغن‌های خوراکی ایران را در اختیار داشت، به‌صورت ناگهانی، کل دارایی خود به ارزش ۷۰۵میلیون ریال عربستان که تقریبا معادل ۱۸۸میلیون دلار است را فروخته و از ترکیب سهامداران و بازار ایران، خارج شده است.
صافولا حتی در هفت سالی که روابط ایران و عربستان قطع بود هم در بازار ایران باقی مانده بود، اما اینک در شرایطی که وضعیت داخلی و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران نسبت به سال‌های اخیر وخیم‌تر شده، ایران را ترک کرده است.
خروج عربستان سعودی از بازار صنایع غذایی ایران تقریبا دو سال پس از برقراری رابطه مجدد میان دو کشور رخ داده است. در زمان از سرگیری روابط دو کشور، گفته شده بود که عربستان به نشانه حسن‌نیت، علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری از جمله در صنایع غذایی ایران است.
بنیان‌گذار و رییس هیات‌مدیره هلدینگ صافولا «سلیمان بن عبدالقادر المهدیب» است. مالکیت این شرکت به صورت سهامی عام بوده و در بازار بورس عربستان فهرست شده است.
بزرگترین بخش سهام یعنی حدود ۱۰درصد از کل سهام شرکت صافولا متعلق به دولت عربستان یا همان خانواده «آل سعود» است. خانواده «المهدیب» که از خانواده‌های سرشناس در دنیای تجارت عربستان هستند هم بخش قابل‌توجه و تاثیرگذار سهام این شرکت را در اختیار دارند. مالک باقی سهام این شرکت، افراد حقیقی و حقوقی هستند که سهام شرکت را از طریق بورس عربستان خریداری کرده‌اند.
خروج سرمایه سنگین این‌چنینی از اقتصاد کشور درست در زمانی که اقتصاد ایران بیش از پیش به جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی نیازمند است، در بلندمدت و کوتاه‌مدت چه آثاری بر بازار ایران و اشتغال در این بخش خواهد داشت؟
هلدینگ «صافولا سعودی»
حدود ۴۵ سال پیش، شرکت صافولا با سرمایه‌ای معادل ۴۰میلیون ریال عربستان با هدف تولید روغن‌های خوراکی و چربی‌های گیاهی، کار خود را در عربستان سعودی آغاز کرد و با گسترش دامنه فعالیت خود به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مواد غذایی در منطقه تبدیل شد.
محصولاتی مانند روغن‌های خوراکی، شکر، ماکارونی، مواد غذایی منجمد، نان‌های صنعتی، آجیل، ادویه‌جات، حبوبات، خرما، میوه‌های خشک و شیرینی‌جات از تولیدات صافولا است.
علاوه بر تولید، خرده فروشی نیز در حوزه فعالیت تجاری این هلدینگ است. صافولا ، بزرگترین زنجیره خرده‌فروشی در خاورمیانه است که فروشگاه‌های متعددی در عربستان سعودی و کشورهای دیگر دارد. این زنجیره شامل فروشگاه‌های هایپر پاندا و سوپرمارکت‌های عظیم است.
افزایش سرمایه ۱۱۲درصدی صافولا در سال ۲۰۲۴ که دومین افزایش سرمایه بزرگ در تاریخ بازار سهام عربستان شناخته می‌شود، از تغییرات اساسی و زیرساختی در ساختار سرمایه این شرکت خبر می‌دهد.
ورود صافولا به بازار ایران
صافولا برای اولین بار در سال ۱۳۸۲ با خرید ۵۱درصد سهام شرکت صنعتی بهشهر و ۵۳درصد سهام شرکت مارگارین، مجموعا به میزان ۴۹درصد با گروه صنعتی بهشهر شریک و با رقمی معادل ۲۹۰میلیون ریال عربستان ، معادل ۷۷ میلیون و ۱۲۸هزار دلار وارد بازار ایران شد و به این ترتیب حدود ۳۷درصد بازار روغن خوراکی ایران در اختیار شرکت «صافولا-بهشهر» قرار گرفت.
صافولا-بهشهر به‌عنوان یک شركت مشترک ایرانی و عربستانی ۵۳ درصد سهام مارگارين و ۵۱درصد سهام صنعتی بهشهر را مالک شد. اما بعدها شرکت سعودی صافولا سهم خود را در شرکتهای صنعتی بهشهر و مارگارین تا ۸۰درصد افزایش داد.
این شرکت روغن‌های خوراکی با نام‌های «لادن»، «لادن طلایی»، «بهار» و «نسترن» را به بازار ایران عرضه می‌کرد.
وقتی سهم ایران کاهش یافت
در سال ۱۳۸۷، شرکت صنعتی بهشهر با هدف مشارکت در افزایش سرمایه بانک اقتصاد نوین، ۳۱درصد دیگر از سهام خود را در صافولا-بهشهر به سعودی‌ها واگذار کرد و به این ترتیب از سال ۱۳۸۷ تاکنون، توسعه صنایع بهشهر تنها مالک ۲۰درصد سهام شرکت مشترک صافولا- بهشهر شد و صافولای عربستان ۸۰درصد سهام مشترک را در اختیار گرفت.
به گفته «سیامک ربیعی»، مديرعامل شركت مارگارين، سال گذشته مقرر شده که ۱۰درصد سهام صافولا- بهشهر با ۸۰درصد سهام شرکت مارگارین تهاتر شود.
بنابراین در حال حاضر میزان شراکت ایران و عربستان در شرکت صافولا- بهشهر به نسبت ۱۰ به ۹۰ است. به این معنی که سهم ایران در شرکت مشترک ایران و عربستان، تنها ۱۰درصد است.
مزایا و چالش‌های بازار ایران برای صافولا
بر کسی پوشیده نیست که ایران با بیش از۸۵میلیون نفر جمعیت، بازاری جذاب مواد غذایی و خرده‌فروشی برای شرکت‌هایی مانند صافولا است.
فاصله کم جغرافیایی ایران با عربستان هم به این مزایا افزوده خصوصا این‌که بازار ایران به‌دلیل شرایط تحریمی و انزوایی با غرب از رقابت داخلی محدودی برخوردار بوده و بستری مناسب را برای تصاحب سهم قابل توجهی از بازار داخل را برای هلدینگ‌های بزرگ از کشورهای همسایه فراهم می‌کند.
این مزایا دلیل حضور ۲۰ ساله و گسترش روزافزون دامنه فعالیت صافولای عربستان در ایران بود تا جایی که رشد سهم هولدینگ صافولای عربستان از بازار روغن خوراکی ایران، تا بیش از ۵۰درصد تخمین زده می‌شد.
در مقابل این مزایا، فعالیت تجاری در ایران همواره برای سرمایه‌گذاران خارجی، خالی از چالش و مانع نیست. ادامه و تشدید تحریم‌ها و سیاست‌های اقتصادی سلیقه‌ای دولت‌ها یکی پس از دیگری در دهه‌های گذشته، رشد مداوم تورم، کاهش ارزش ریال ایران و ناامنی فضای اقتصادی ایران را تشدید کرد و همین امر بر ریسک نرخ ارز و سرمایه‌گذاری برای شرکت‌ها و تجار خارجی در ایران افزود.
اما چالش‌های سرمایه‌گذاران عرب در ایران، همواره بیش از سایر ملیت‌ها بوده است. وجود غیرقابل‌انکار حساسیت‌‌های فرهنگی و نژادی، حضور سرمایه‌گذاران عرب و خصوصا فعالیت شرکت بزرگی مانند صافولا را در ایران نسبت به سایر کشورهای حوزه فعالیت این هلدینگ، پیچیده‌تر می کند.
اتهام «دامپینگ» به شرکت صافولا-بهشهر در سال ۱۳۹۴ یکی از این چالش‌ها بود. این شرکت متهم شد که برای گسترش سهم خود در بازار ایران و عقب‌راندن تجار داخلی، بیش از مقدار معمول و با قیمت‌های بسیار پایین‌تر از نرخ بازار، روغن وارد بازار کرده است. اتهامی که تنش با تولیدکنندگان داخلی و دخالت مقام‌های ایران به این موضوع را در پی داشت و حتی کارزارهایی برای تحریم کالاهای این شرکت به راه افتاد.
به علاوه، تنش‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی میان دولت‌های ایران و عربستان سعودی، محیطی نامطلوب را برای فعالیت‌های تجاری شرکتهای سعودی در داخل ایران فراهم آورده بود.
از همه مهم‌تر وارد آمدن زیان‌های قابل‌توجه به صافولا سعودی در پی حمله به سفارت و مراکز دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد در دی ماه ۱۳۹۴ را هم نباید فراموش کرد.
البته هیچ‌یک از این چالش‌ها نتوانست حضور ۲۰ ساله عربستان را در بازار روغن ایران پایان یا حتی کاهش دهد.
حتی بعد از اعلام قطع رسمی روابط اقتصادی تهران و ریاض که سقوط ارزش سهام صافولا در بورس عربستان را در پی داشت، مدیران این شرکت اعلام کردند که با وجود تنش میان دو کشور به فعالیت خود در ایران ادامه خواهند داد.
علت خروج ناگهانی در مقطع زمانی کنونی
شرکت صافولا در تاریخ ۳۱ دسامبر ۲۰۲۴ قراردادی به ارزش ۱۸۷میلیون و ۶۰۰هزار دلار برای فروش کل تجارت خود در ایران امضا کرد.
تجارتی که شامل تولید و توزیع روغن‌های خوراکی، غذاهای دریایی، نانوایی و محصولات شیرینی‌پزی می‌شود. مدیران این شرکت مدعی هستند که فروش تجارت آن‌ها در ایران در جهت خروج از بازارهای غیراصلی و غیرکلیدی و تخصیص مجدد منابع به بازارهای مناطق با پتانسیل بیشتر است.
بر اساس بیانیه صافولا، فروش کلیه سهام این شرکت در ایران به عنوان بخشی از ادامه استراتژی این شرکت در خروج به موقع از تمام بازارهای غیرعمده مانند مراکش و عراق در سال ۲۰۲۳ بوده است.
این هلدینگ همچنین اعلام کرده که منابع حاصل از فروش دارایی‌‌های خود در ایران که معادل ۱۸۷/۶ میلیون دلار است را برای تقویت قدرت مالی شرکت استفاده خواهد کرد و این تصمیم را بخشی از تلاش‌های گسترده برای بهبود ساختار مالی شرکت توصیف کرده است.
با وجود علت‌هایی که شرکت سعودی صافولا در خصوص خروج از بازار ایران در بیانیه خود برشمرده، برخی رسانه‌های داخلی، تصمیم به فروش و خروج از ایران را با پیروزی «دونالد ترامپ» در انتخابات آمریکا و نزدیک شدن به آغاز حضور او در کاخ سفید مرتبط می‌دانند. این عده با استناد به عدم خروج سعودی‌ها از ایران در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، معتقدند که این بار این تصمیم می‌تواند نشانه‌ای از وضعیت وخیم دیپلماتیک پیش‌رو بین ایران و آمریکا باشد که زودتر به گوش طرف عربستانی رسیده است.
به گزارش «عربیک تریدر» Arabic Trader مدیران شرکت انتظار دارند که این خروج پس از کسر هزینه‌‌های مربوط به معامله برای صافولا حدود ۲میلیون و ۸۰۰هزار ریال سعودی سود داشته باشد.
اثرات خروج صافولا از ایران
با توجه به این‌که صافولا از بازیگران اصلی بازار روغن در ایران بود، آشکار است که خروج یک رقیب سرسخت و قدرتمند می‌تواند کاهش فضای رقابت را در بازار ایران در پی داشته باشد و همین موضوع احتمال افزایش بهای روغن خوراکی یا حداقل کاهش کیفیت و حتی کاهش تنوع این محصولات را بالا می‌برد.
به این ترتیب، احتمال جایگزین شدن محصولات صافولا با واردات کالاهای مشابه بالا می‌رود چرا که با توجه به شرایط اقتصادی حال حاضر داخل ایران، امید جذب و جایگزینی سرمایه‌گذار خارجی بسیار پایین است. بنابراین علاوه بر خروج سرمایه صافولا، ناگزیر ارز قابل توجهی هم برای واردات از کشور خارج خواهد شد.
کاهش احتمالی اشتغال در این حوزه اما به اشخاص حقیقی یا حقوقی بستگی دارد که این سهام را از صافولا در داخل ایران خریداری کرده‌اند چرا که اگر زیرساخت‌های تولید و توزیع محصولات صافولا در ایران تعطیل شوند، تعداد بالایی از نیروهای کار مرتبط، شغل خود را از دست خواهند داد.
در مقابل اما، خروج صافولا در بلندمدت می تواند بستر مناسب را برای رشد و گسترش فعالیت تولیدکنندگان داخلی فراهم کند و همه این پیش‌بینی‌ها بستگی به ماهیت خریدار این سهام گران‌قیمت دارد.
هر چند شنیده‌ها حاکی از این است که خریدار گروه صافولا خانواده «مدلل» است، اما هنوز هیچ‌یک از مدیران صافولا یا خود خانواده مدلل این خبر را تایید یا تکذیب نکرده‌اند.
«خانواده مدلل» از امپراطوری‌های مالی خانوادگی در ایران شناخته می‌شوند که از بدهکاری‌های کلان به بانک‌ها تا اصلی‌ترین سهامداران بانکی و رانت‌های ارزی نجومی و رکوردداران دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی، تنها بخشی از موارد و القابی است که به این خانواده، نسبت داده می‌شود.
خروج سنگین صافولا از بازار ایران در ادامه خروج و فرار سرمایه از اقتصاد ایران در بحبوحه نیاز شدید کشور به سرمایه‌گذار خارجی در حالی صورت گرفته که رییس دولت چهاردهم و دولت‌مردان، بارها از اهمیت تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای خروج از بحران‌های اقتصادی ایران، سخنرانی کرده‌اند.
