خط و نشان رییس بانک مرکزی و توقف فعالیت وبسایت بن‌بست
وبسایت «بن‌بست» که از مراجع شناخته شده اعلام نرخ ارز، طلا و انواع رمزارزها در داخل و خارج کشور بود، پس از انتقادهای «محمدرضا فرزین»، رییس‌کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی، فعالیت خود را متوقف کرده است. فرزین در سخنان خود تاکید کرد که این سایت در ایالات متحده ثبت شده و سرورهای آن نیز در آمریکا قرار دارند. او مدعی شد که این وبسایت به بازار ارز ایران نرخ القا می‌کند؛ به این ترتیب که هر روز ساعت ۹ صبح نرخ‌های غیرواقعی برای دلار منتشر کرده و صرافی‌های ایران هم از این نرخ‌ها تبعیت می‌کنند.
پس از این اظهارات، فعالیت سایت بن‌بست متوقف شده و از دسترس کاربران در داخل و خارج ایران خارج شد.
به باور بسیاری، نسبت دادن نوسانات ارزی به یک کانال تلگرامی، مشابه رویکردهای گذشته رییس‌کل بانک مرکزی در مقصر دانستن افراد یا نهادهای خاص و حتی کانال‌های تلگرامی در مشکلات اقتصادی است و به حل ریشه‌ای مسائل کمکی نمی‌کند.
اما سوال اصلی این است که چطور یک وبسایت در خارج کشور که در ۱۰ سال گذشته به یکی از مراجع اصلی کاربران و حتی رسانه‌های خارجی برای استخراج لحظه‌ای نرخ ارز و طلا و رمز ارز تبدیل شده بود، به یک‌باره و درست بعد از اظهار نظر و حمله رییس بانک مرکزی جمهوری اسلامی در همه‌جای دنیا از دسترس خارج می‌شود؟
بن‌بست چیست و موقعیت مکانی این وبسایت کجاست؟
وبسایت بن‌بست در سال‌های اخیر به یکی از مراجع اصلی اعلام نرخ حدود ۱۷۰ ارز خارجی، طلا، سکه و انواع رمزارزها به‌صورت لحظه‌ای در میان کسب‌و‌کارها و مردم عادی و حتی برخی رسانه‌های خارجی مانند «رویترز»، «بی‌بی‌سی»، «وال‌استریت‌ژورنال» و «بلومبرگ» تبدیل شده بود؛ نرخی که از سوی دولت جمهوری اسلامی نرخ غیر رسمی ارز شناخته می‌شود.
گذشته از گزارش نرخ لحظه‌ای اما، اطلاعات مربوط به تاریخچه نرخ انواع ارز در سال‌های گذشته نیز از وبسایت بن‌بست قابل استخراج بود.
به‌علاوه، بن‌بست با راه‌اندازی بخشی به نام «رابط کاربری»، از طریق دریافت اشتراک ماهیانه به تتر، برای فروشگاه‌ها و کسب‌و‌کارهایی که به نمایش لحظه‌ای و تبدیل نرخ انواع ارز نیاز داشتند، خدمات ارائه می‌کرد.
بررسی مشخصات ثبتی بن‌بست از طریق وبسایت‌های جست‌وجوگر WHOIS Lookup و Domain Tools نشان می‌دهد که محل ثبت دامین بن‌بست، در واشنگتن ایالات متحده آمریکا است. تاریخ ثبت رسمی این شرکت ۲۰۱۳ و تاریخ انقضای آن ۲۰۳۴ ثبت شده است.
یک کارشناس حفاظت داده به «ایران‌وایر» می‌گوید که قرار داشتن یا ثبت سرور در آمریکا، لزوما به معنای آمریکایی بودن آن وبسایت نیست: «در حقیقت، انتخاب میزبانی آمریکا به‌دلایلی ازجمله دیتاسنترهای قوی و زیرساخت ارزان‌تر، دامنه‌های بین‌المللی و CDNهای جهانی رایج است و به همین دلایل، اغلب سرویس‌های تحویل محتوا از کشورهای مختلف ترجیح می‌دهند، سرورهای اصلی یا نام‌سرورهایشان را در آمریکا ثبت کنند. به این ترتیب، ممکن است یک سایت ایرانی، ظاهرا از طریق IP آمریکا تحویل داده شود، اما لزوما دفتر یا پایگاه اصلی‌اش در آمریکا نباشد.»
در نتیجه، اینکه یک وبسایت از سرورهای مستقر در آمریکا استفاده کند، به‌خودی‌خود نشان نمی‌دهد که آن وبسایت حتما «تابع مقررات آمریکا» یا «متعلق به آمریکا»ست. شرکت یا شخص صاحب وبسایت می‌تواند در هر جای دنیا باشد و تنها از خدمات میزبانی دیتاسنترهای آمریکایی استفاده کند.
مالک اصلی بن‌بست از روی اطلاعات ثبتی قابل شناسایی نیست، چرا‌که مالک این وبسایت از سیستمی به نام Privacy Protection بهره برده است تا هرگونه مسیری را برای دیدن اطلاعات شخصی او بر جست‌وجوگر ببندد و تنها راه ارتباطی با مالک یا مدیر این وبسایت، ارسال پیام از طریق لینک واسط است، تا حتی امکان دیدن آدرس واقعی ایمیل یا دیگر مشخصات مالک وجود نداشته باشد.
با‌این‌وجود، وبسایت «رجانیوز»، مالکیت بن‌بست را به شخصی به نام «شهنام گلشنی» نسبت می‌دهد. شخصی که پیش‌تر هم در زمینه اطلاع‌رسانی در بازار ارز ایران فعالیت داشته و مالکیت و گردانندگی وبسایتی به نام «مثقال» را به عهده داشت، اما در دی۱۳۹۰ به اتهام اخلال در نظام اقتصادی ایران بازداشت شد و وبسایت مثقال هم در بهمن ۱۳۹۱ پس از آنکه کنترل بازار ارز به‌طور کامل از دست دولت دهم خارج شد، فیلتر و استفاده کاربران از آن ممنوع شد.
در تابستان سال ۱۳۹۳، گلشنی از زندان آزاد شد و از مسیر غیرقانونی، به ترکیه مهاجرت کرد. شهنام گلشنی پس از خروج از ایران، مجددا وبسایت مثقال را راه‌اندازی کرد.او در‌حال‌حاضر ساکن استرالیا است و در تلگرام و اینستاگرام نیز به اطلاع‌رسانی در زمینه قیمت ارز و طلا مشغول است.
سرانجام بن بست چه شد؟
در‌حالی‌که نرخ اصلی ارز در بازار آزاد از سوی مقامات جمهوری اسلامی غیر رسمی تلقی می‌شود و منبع رسمی در خصوص اعلام نرخ دلار در بازار آزاد وجود ندارد و رسانه‌های داخلی هنگام اعلام بهای ارز نرخ‌های توافقی در مرکز مبادله ارز و طلا را اعلام می‌کنند، آشکار است که وبسایتی نظیر بن‌بست بتواند در مدت زمان کوتاهی جای خود را در میان سیستم‌های اطلاعاتی بازار ارز ایران باز کند.
معروفیتی که به مذاق دولتمردان خوش نیامد و با تشدید نرخ دلار در ایران رییس‌کل بانک مرکزی که همواره افزایش نرخ دلار در ایران را اثر رسانه‌های خارجی و کانال‌های تلگرامی می‌داند، این بار وبسایت بن‌بست را مقصر افزایش نرخ ارز در ایران دانست.
رییس‌کل بانک مرکزی در ۱۰دی۱۴۰۳ برای اثبات دست داشتن رسانه‌ها و سایت‌های خارجی در بهای ارز در ایران گفت که سایت و کانال بن‌بست که از ۹ صبح برای همه صرافی‌های ایران نرخ دلار تعیین می‌کند، در آمریکا ثبت شده و همه سرورهای آن هم در آمریکا است.
تنها چند روز بعد از این سخنان فرزین، وبسایت بن‌بست در داخل و خارج کشور از دسترس خارج شد.
بعد از آن، رسانه بلومبرگ خبر داد که نماینده بن‌بست طی یک بیانیه از طریق ایمیل به این رسانه اعلام کرده که این وبسایت به‌دنبال اظهارات محمدرضا فرزین با حملاتی «شدید» مواجه شد تا با بارگذاری بیش از حد ترافیک از دسترس خارج شود. در این ایمیل ادعا شده که در پی این حملات و همچنین وجود خطرات امنیتی برای خانواده‌ها و همکاران آن‌ها در ایران، تصمیم به آفلاین شدن بن‌بست گرفته شده است. با‌این‌حال اشاره ای به هویت و محل استقرار مدیران این شرکت نشده است.
در این ایمیل به این موضوع هم اشاره نشده که این خروج از دسترسی همیشگی یا برای مدتی محدود خواهد بود.
با‌وجود این بیانیه اما بسیاری از کاربران باتوجه به بیش از یک دهه فعالیت بن‌بست، حملات شدید سایبری را دلیل تصمیم به تعطیلی بن‌بست نمی‌دانند. این عده معتقدند وبسایت‌هایی مثل بن‌بست که با اطلاعات حساس مانند نرخ ارز سروکار دارند، اغلب از لایه‌های محافظتی و مانیتورینگ مداوم برخوردارند. بنابراین حملات ساده از یک نقطه خاص (هر کشوری که باشد) به‌تنهایی کافی نیست تا سایت را به‌طور کامل از دسترس خارج کند.
به این ترتیب، احتمال اینکه حمله‌ای عامدانه بن‌بست را کاملا از دسترس خارج کند، کمتر از آن است که خود مالک وبسایت تصمیم به توقف موقت یا تغییر زیرساخت گرفته باشد؛ مگر اینکه حمله بسیار گسترده و هماهنگ (مثلا DDoS سنگین) انجام شود و سایت هم آمادگی لازم را برای مقابله و دفع حمله، نداشته باشد.
در مقابل اما عده‌ای باور دارند که استفاده از سیستم‌های امنیتی چندلایه در این سطح، نیازمند هزینه‌های بالاست که برای وبسایتی مانند بن‌بست، منطقی به نظر نمی‌رسد.
آشکار است که بدون داشتن اطلاعات دقیق (مثل دسترسی به گزارش‌های امنیتی سرور، اطلاعیه رسمی یا مستندات فنی)، نمی‌توان با قطعیت گفت که وبسایت به‌خاطر حمله از دسترس خارج شده، یا تصمیم مدیران آن بوده است. علت اما هرچه که باشد، در‌حال‌حاضر دسترسی به بن‌بست از داخل و خارج ایران امکان‌پذیر نیست.
اثر خروج بن‌بست بر بازار ارز ایران
اظهارنظر رییس‌کل بانک مرکزی در خصوص وبسایت بن‌بست، با واکنش انتقادی کاربران در فضای مجازی و رسانه‌ای قرار گرفت. تعدادی این ادعای فرزین را اعتراف به ناتوانی بانک مرکزی در مقابل یک وبسایت در خارج از کشور در مدیریت بازار ارز دانسته و شماری دیگر یادآوری کردند که نرخ اصلی و واقعی دلار در اغلب کشورهای دنیا همان نرخ بازار آزاد است که رییس کل بانک مرکزی آن را غیر رسمی می‌داند .
عده ای نیز پرسیدند که اگر نرخ آزاد دلار غیر رسمی است، چرا قیمت پایه عرضه سکه طلا در مرکز مبادله ارز و طلا خود بانک مرکزی بر پایه نرخ آزاد دلار تعیین می‌شود که آقای فرزین آن را غیرواقعی و ساخته و پرداخته یک وبسایت و کانال‌های تلگرامی می‌داند.
هم‌زمان با سخنان فرزین در خصوص اثرگذاری و گردانندگی نرخ دلار در ایران توسط بن‌بست، هر دلار آمریکا در بازار ایران با نرخ حدود ۸۰ هزار تومان معامله می‌شد، اما نرخ دلار بعد از سخنان فرزین بدون توجه به از دسترس خارج شدن بن‌بست دوباره اوج گرفت و با ۲ هزار تومان افزایش، دوباره وارد کانال ۸۲ هزار تومان شد.
